Η τουρκο-ιρανική αντιπαλότητα θερμαίνεται πάνω από τη Μοσούλη

Η αυξανόμενη εστίαση της Τουρκίας στην περιοχή Σιντζάρ του Ιράκ συνδέεται με έναν ευρύτερο ανταγωνισμό με το Ιράν για επιρροή στη Μοσούλη.

SABAH ARAR / AFP μέσω Getty Images.

26 Φεβρουαρίου 2021

Η αναζήτηση της Τουρκίας για στρατιωτική εκστρατεία για την απομάκρυνση των Κούρδων μαχητών από την περιοχή του βόρειου Ιράκ του Σιντζάρ, τροφοδότησε τον τουρκο-ιρανικό ανταγωνισμό για επιρροή στην πλούσια σε πετρέλαιο Μοσούλη, την οποία πολλοί Τούρκοι θεωρούν ως χαμένη οθωμανική κληρονομιά.

Νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα, ο ιρανός υπουργός Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif αναφέρθηκε ότι η Τεχεράνη «απορρίπτει [την] τουρκική στρατιωτική παρουσία στη Συρία και το Ιράκ και θεωρεί ότι οι πολιτικές της Άγκυρας έναντι της Δαμασκού και της Βαγδάτης είναι λάθος». Σε παρατηρήσεις σε τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων, ένας ανώνυμος αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών του Ιράν αρνήθηκε ότι ο Ζαρίφ είχε κάνει τις παρατηρήσεις, ωστόσο η ρήξη μεταξύ των δύο χωρών εμφανίζεται επιτόπου. 

Ενώ η Τουρκία στόχευε σε στρατόπεδα του παράνομου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) στα βουνά Γκάρα στο βόρειο Ιράκ, στα μέσα Φεβρουαρίου, οι Λαϊκές Μονάδες Κινητοποίησης - μια ιρακινή πολιτοφυλακή με την υποστήριξη του Ιράν, γνωστή και ως Χασντ αλ-Σάμπι - ανέπτυξαν τρεις ταξιαρχίες στο Σιντζάρ , που βρίσκεται δυτικά της Μοσούλης κατά μήκος των συριακών συνόρων. Οι διοικητές της πολιτοφυλακής κατέστησαν σαφές ότι η ανάπτυξη προοριζόταν για την αντιμετώπιση της «απειλής» της Τουρκίας στην περιοχή. 

Η Τουρκία αναφέρει την παρουσία του PKK στο Σιντζάρ ως αιτία ανησυχίας της, αλλά οι υπολογισμοί της πηγαίνουν πιο μακριά στη Μοσούλη. Το Ιράν, από την πλευρά του, υπογραμμίζει την ανάγκη να αποφευχθεί η αναβίωση του Ισλαμικού Κράτους, αλλά έχει επίσης έναν ευρύτερο λογισμό.

Για πολλούς στην Τουρκία, ειδικά εκείνους που βρίσκονται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, η Μοσούλη παραμένει μια «χαμένη πατρίδα» που έπεσε από τα τουρκικά δάχτυλα καθώς κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Διάφορες κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει το θέμα για να φτιάξουν τις περιφερειακές πολιτικές τους όλα αυτά τα χρόνια. Σύμφωνα με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), η Άγκυρα πυροδότησε μόνο αραβικές υποψίες αμφισβητώντας τις συνθήκες που οδήγησαν στην αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έθεσε τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας.

Το ΑΚΡ τείνει να βλέπει τη Μοσούλη στο οθωμανικό διοικητικό πλαίσιο - δηλαδή, το Μοσούλ Βιλαέτ, που αποτελείται από τις περιοχές Μοσούλ, Κιρκούκ και Σουλεϊμάνια. Με άλλα λόγια, οι Sulaimaniyah, Erbil και Dohuk, οι τρεις περιοχές που κάνουν το Ιρακινό Κουρδιστάν σήμερα, ήταν μέρος της Οθωμανικής επαρχίας Μοσούλης. Λέγοντας, το AKP ενθάρρυνε τους Τούρμενς του Κιρκούκ και να πει στον Afar να συνεργαστεί με τους Κούρδους. Η υποκείμενη σκέψη τέτοιων προοπτικών - ποτέ δεν δηλώθηκε πολιτικά αλλά συζητήθηκε υποθετικά - υποστηρίζει ότι εφόσον η Τουρκία απέτυχε να αποτρέψει την εμφάνιση ενός αυτόνομου Κουρδιστάν, τότε ολόκληρη η ιστορική Μοσούλη Vilayet θα πρέπει να γίνει αυτόνομη και η Τουρκία πρέπει να περιμένει μια ευκαιρία να προσαρτήσει περιφέρεια.

Οι Οθωμανοί έχασαν το Mosul Vilayet από τους Βρετανούς το 1918, καθώς η αυτοκρατορία αντιμετώπισε μια καταστροφική ήττα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο μανιφέστο του 1920 του επακόλουθου τουρκικού απελευθερωτικού πολέμου, ο Μοσούλ καταλάβαινε μέσα στα στοχευμένα εθνικά σύνορα. Τελικά, η Τουρκία παραιτήθηκε από τον ισχυρισμό της για τη Μοσούλη βάσει της συνθήκης του 1926, αλλά όχι χωρίς τίμημα. Ξεκινώντας από το 1934, το 10% των εσόδων από το πετρέλαιο της Μοσούλης θα διοχετεύονταν στα ταμεία της Τουρκίας για 25 χρόνια. Αυτό το κεφάλαιο έκλεισε το 1986, όταν ο τότε πρωθυπουργός Turgut Ozal έγραψε τις ιρακινές καθυστερήσεις σε μια χειρονομία προς τον Σαντάμ Χουσεΐν.

Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες χτύπησαν το Ιράκ το 1991, ο Οζάλ ήταν πρόθυμος να υποστηρίξει την εκστρατεία, οδηγώντας από όνειρα ανάκτησης του Μοσούλ Βιλαέτ. Παρόμοιες σκέψεις είχαν προκαλέσει τον πρωθυπουργό Adnan Menderes το 1958 καθώς το Ιράκ προσπάθησε να ενώσει με την Ιορδανία. Ο Menderes έστειλε πράκτορες πληροφοριών στη Μοσούλη και το Κιρκούκ για να δοκιμάσουν τα νερά, εάν η Ουάσιγκτον δώσει το νεύμα. 

Μετά την εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, το AKP προσπάθησε να επεκτείνει την τουρκική επιρροή στο Ιράκ και να περιορίσει αυτή του Ιράν, ενισχύοντας τους εμπορικούς δεσμούς με το Ιρακινό Κουρδιστάν και καλλιεργώντας δεσμούς με τους Τούρμενους μέσω του Ιρακινού Τουρκμενιστάν και με Σουνίτες Άραβες μέσω αριθμών όπως ο πρώην κυβερνήτης της Μοσούλης Atheel al-Nujaifi. Φίλοι της Τουρκίας στο Ιράκ προειδοποιούν ότι η Άγκυρα συνεργάζεται με λάθος συνεργάτες, αλλά οι συμβουλές τους έπεσαν στα κωφά αυτιά.

Η σουνιτική προστασία της Άγκυρας έχει βλάψει σοβαρά τη φήμη της μεταξύ άλλων ιρακινών ομάδων, καθώς τζιχαντιστικές ομάδες ενέτειναν επιθέσεις εναντίον Σιιτών Τούρμεν, Χριστιανών, Γιαζίντι και άλλων μειονοτήτων το 2006. Το 2014, ενώ οι ντόπιοι εγκαταλείπουν τη Μοσούλη για να ξεφύγουν από το IS, οι ηγέτες του ΑΚΡ χαρακτήρισαν τους μαχητές των IS ως « θυμωμένοι »νεαροί που επαναστατούν ενάντια στις φιλο-σιιτικές σεκταριστικές πολιτικές της Βαγδάτης. Αλλά σύντομα, το προξενείο της Τουρκίας στη Μοσούλη αιχμαλωτίστηκε στο IS, καθώς η Άγκυρα υποβάθμισε τις προειδοποιήσεις για την πρόοδο των IS. Οι τζιχαντί κρατούσαν 49 άτομα , συμπεριλαμβανομένου του προξένου, ομήρους για περισσότερο από τρεις μήνες.

Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι, τους οποίους η Άγκυρα θεωρούσε ως φυσικός σύμμαχος λόγω εθνοτικής συγγένειας, κατακερματισμένη. Αναζητώντας προστασία, οι Σιίτες Τούρκοι ενίσχυσαν τους δεσμούς τους με τους Σιίτες Άραβες, μετατοπίζοντας τον ιρανικό άξονα. 

Σε μια προσπάθεια να επιστρέψει στο παιχνίδι στη Μοσούλη, τα τουρκικά στρατεύματα που σταθμεύουν στο στρατόπεδο Μπασίκα κοντά στη Μοσούλη εκπαιδεύουν την πολιτοφυλακή του Χαντ αλ-Βατάνι του Νουτζάιφι με την ελπίδα ότι η φατρία θα συμμετάσχει στην απελευθέρωση της πόλης. Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα αντιτάχθηκε σθεναρά στη συμμετοχή του PMU στην επίθεση. Τα κυβερνητικά πρακτορεία ειδήσεων χαρακτήρισαν το PMU « σιιτική τρομοκρατική ομάδα », ενώ ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υποστήριξε ότι μόνο Σουνίτες Άραβες, Τούρκοι και Σουνίτες Κούρδοι θα έπρεπε να παραμείνουν στη Μοσούλη μόλις απελευθερωθεί η πόλη. Τελικά, οι αντιρρήσεις της Άγκυρας μειώθηκαν, όπως και το σχέδιό της να αποκτήσει επιρροή μέσω του Hashd al-Watani.

Προς το παρόν, η Τουρκία προσπαθεί να επιστρέψει στη Μοσούλη μέσω δημόσιων φορέων που εμπλέκονται σε ανθρωπιστική εργασία, αλλά δεν έχει ακόμη ανοίξει ξανά το προξενείο της , αν και έχει νοικιάσει ένα νέο κτίριο και ονόμασε γενικό πρόξενο. Η Βαγδάτη τράβηξε τα πόδια της για την έγκριση της επανέναρξης, με κόμματα εχθρικά προς την Τουρκία να υπονομεύουν προφανώς τη διαδικασία. Τα συμμαχικά πολεμικά αεροσκάφη κατέστρεψαν το παλιό κτίριο του προξενείου σε μια επιδρομή του 2016 εναντίον μαχητών IS που κατέλαβαν το συγκρότημα. Επί του παρόντος, μόνο ένα τουρκικό κέντρο αιτήσεων θεώρησης είναι ανοιχτό στη Μοσούλη, το οποίο διαχειρίζεται μια εταιρεία που ανέθεσε η Άγκυρα.

Αντιθέτως, το Ιράν έχει αποκτήσει σημαντική επιρροή στη Μοσούλη μέσω των συμμάχων του PMU, οι οποίοι έχουν παραμείνει στην πόλη μετά την απελευθέρωσή του. Οι δυνάμεις του PMU, με τη συμμετοχή τοπικών χριστιανικών και σουνιτικών ομάδων, συνεργάστηκαν με τις μονάδες αντίστασης Shingal (YBS), μια πολιτοφυλακή Yazidi που δημιουργήθηκε από το PKK, στην απελευθέρωση του Sinjar.

Μια τουρκική πηγή από τη Μοσούλη παρατήρησε στο Al-Monitor ότι οι Σιίτες Τούρκοι, οι Γιαζίδης και άλλες μειονότητες στην περιοχή εκτιμούν το ρόλο του PMU. Αυτή η στάση δίνει στο Ιράν χώρο για να αυξήσει την επιρροή του, ενώ επιδιώκει επίσης οικονομικά σχέδια.

Για πολλούς στην Τουρκία, ο σύνδεσμος PMU-YBS μεταφράζεται σε σύνδεσμο Ιράν-PKK. Παρομοίως, θρέφει την ανησυχία στο Ερμπίλ ότι η Βαγδάτη και η Τεχεράνη συγκαταλέγονται στην παρουσία του ΡΚΚ στο Σιντζάρ για να αποτρέψουν την επιστροφή των δυνάμεων των πεσμέργων σε αμφισβητούμενα εδάφη. 

Από την πλευρά του Ιράν, οι τοπικές γραμμές στήριξης αυξάνουν την αξία της διαδρομής Μοσούλ-Σιντζάρ προς τα σύνορα Ιράκ-Συρίας. Η διέλευση των συνόρων της Ραβίας στα βόρεια του Σιντζάρ, καθώς και μια κοντινή ανεπίσημη, την οποία χρησιμοποιούνταν για τη Συρία, ελέγχονται τώρα από κοινού από το PMU και τον ιρακινό στρατό. Από τη Συριακή πλευρά, και οι δύο περιοχές ελέγχονται από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, υπό την ηγεσία των Κούρδων, πράγμα που σημαίνει ότι το Ιράν δεν έχει ελεύθερα στα σύνορα προς το παρόν. Τέλος πάντων, επενδύει για το μέλλον. Η διέλευση του al-Qaim στο Anbar είναι σήμερα το σημείο εισόδου του Ιράν στη Συρία. Αν και οι ομάδες που συνδέονται με το Ιράν κυριαρχούν στην περιοχή, η διέλευση δεν θεωρείται αρκετά βολική επειδή ανοίγει σε περιοχές σουνιτών και στις δύο πλευρές των συνόρων. 

Η ισορροπία της Μοσούλης είναι προς το παρόν υπέρ του Ιράν. Ωστόσο, το Ιράν βρίσκεται ακόμη στην αρχή του δρόμου, στον οποίο η Τουρκία χάθηκε με μια σεκταριστική παράκαμψη. Ο σουνιτικός θυμός με τις σιιτικές πολιτοφυλακές στη Μοσούλη αυξάνεται σταθερά καθώς οι συνεχιζόμενοι αγώνες εξουσίας, οι θρησκευτικές διαμάχες και η διαφθορά καταστρέφουν την ανάκαμψη της πόλης.

Το αν η Άγκυρα έχει μάθει ένα μάθημα από τα λάθη της, πρέπει να δούμε. Η δυσαρέσκεια των Σιιτών Τούρκων με την Τουρκία δεν έχει ακόμη επουλωθεί, ενώ ορισμένοι σουνίτες ηγέτες, στους οποίους η Άγκυρα είχε εύκολη πρόσβαση, ήρθαν να συνεργαστούν με το Ιράν ή τον άξονα της Σαουδικής-Εμιράτης. 

Οι αμερικανικές παρεμβάσεις έχουν περιορίσει περιστασιακά το Ιράν, αλλά παραμένουν τα εμπόδια για την Τουρκία. Επιπλέον, τα αποτελέσματα από την πάλη ΗΠΑ-Ιράν δεν είναι πάντα υπέρ των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη συμφωνία Sinjar που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, την οποία υπέγραψαν οι Erbil και Baghdad τον Οκτώβριο, οι ομοσπονδιακές δυνάμεις έπρεπε να αντικαταστήσουν το PMU και το YBS. Ωστόσο, το PMU από τότε ενίσχυσε την παρουσία του στο έδαφος. 

Οι Σουνίτες στη Μοσούλη μπορεί να είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν με την Τουρκία, αλλά η Άγκυρα χρειάζεται πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς για να ξεπεράσει το σιιτικό εμπόδιο, όπως δείχνουν οι αποτυχίες της μέχρι τώρα πολιτικής της. 

shorturl.at/mvCMR